معاویه نخستین کسی که قبور صحابه را نبش میکند

نخستین کسی که نبش قبر صحابه ؛ آن‌هم شهداء را رسم کرد، و بعد از خود به یادگار گذاشت، معاویۀ بن هند لعنت الله علیهما بود که دستور داد قبور شهدای احد را بشکافند.

پیروان معاویه دستور او را عملی کردند و در هنگام نبش قبر حضرت حمزه سلام الله علیها کلنگ به پای آن حضرت اصابت کرد و خون جاری شد.

محمد بن سعد در الطبقات الکبری می‌نویسد:

  
أَخْبَرَنَا شِهَابُ بْنُ عَبَّادٍ الْعَبْدِیُّ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْجَبَّارِ بْنُ وَرْدٍ، عَنِ الزُّبَیْرِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: " لَمَّا أَرَادَ مُعَاوِیَةُ أَنْ یُجْرِیَ عَیْنَهُ الَّتِی بِأُحُدٍ کَتَبُوا إِلَیْهِ: إِنَّا لا نَسْتَطِیعُ أَنْ نُجْرِیَهَا إِلا عَلَى قُبُورِ الشُّهَدَاءِ "، قَالَ: " فَکَتَبَ: انْبُشُوهُمْ "، قَالَ: " فَرَأَیْتُهُمْ یُحْمَلُونَ عَلَى أَعْنَاقِ الرِّجَالِ کَأَنَّهُمْ قَوْمٌ نِیَامٌ، وَأَصَابَتِ الْمِسْحَاةُ طَرَفَ رِجْلِ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَانْبَعَثَتْ دَمًا "(الطبقات الکبرى ، ج 3، ص 10)

جابر بن عبد الله گوید: هنگامی که معاویه قصد کرد تا نهر خود را که در احد قرار داشت، جاری کند، عاملانش به او نامه نوشتند: این کار ممکن نیست؛ مگر این که آن را از روی قبور شهدا جاری کنیم. معاویه در جواب نوشت: قبور را نبش کنید (بشکافید). راوی گوید: دیدم مردم از سر و کول هم دیگر بالا می‌رفتند (تا برای نبش قبر سبقت بگیرند) انگار که مردم در خواب بودند. در هنگام نبش قبر ، کلنگی به پای حضرت حمزه سلام الله علیه اصابت کرد و خون از آن جاری شد.

ابن جوزی نیز در کتاب «المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم»، روایت را با همان سند نقل کرده است:

أخبرنا أبو بکر بن أبی طاهر قال أخبرنا الجوهری أخبرنا ابن حیویه أخبرنا ابن معروف أخبرنا الحسین بن الفهم حدثنا محمد بن سعد أخبرنا شهاب بن عباد حدثنا عبدالجبار بن ورد عن الزبیر عن جابر قال : لما أراد معاویة أن یجری عینه التی بأحد کتبوا إلیه إنا لا نستطیع أن نجریها إلا على قبور الشهداء فکتب انبشوهم فقال فرأیتهم یحملون على أعناق الرجال کأنهم قوم نیام وأصابت المسحاة طرف رجل حمزة فانبعثت دما.(ابن الجوزی الحنبلی، جمال الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفاى 597 هـ)، المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم، ج 3، ص 183، ناشر: دار صادر - بیروت، الطبعة: الأولى، 1358.)

در نقل دیگر ابن جوزی در کتاب فوق و کتاب «صفة الصفوة»، معاویه به کارگزارش در مدینه دستور داد که نهری را به سوی احد جاری کنند. وقتی عاملش گفت که جریان نهر تنها از طریق قبور شهداء امکان پذیر است، و از راه دیگر ممکن نیست، بازهم معاویه دستورش را تکرار کرد و گفت آن را اجرا کند:

أخبرنا عبدالرحمن بن محمد قال أخبرنا عبدالعزیز بن علی قال أخبرنا المخلص قال أخبرنا البغوی قال حدثنا عبدالأعلى بن حماد قال حدثنا عبدالجبار بن الورد قال سمعت أبا الزبیر یقول سمعت جابر بن عبدالله یقول: کتب معاویة إلى عامله بالمدینة أن یجری عینا إلى أحد فکتب إلیه عامله إنها لا تجری إلا على قبور الشهداء قال فکتب إلیه أن أنفذها قال فسمعت جابر بن عبدالله یقول فرأیتهم یخرجون على رقاب الرجال کأنهم رجال نوم حتى أصابت المسحاة قدم حمزة فانبعث دما.(المنتظم  ج 3 ، ص 183) 

وعنه قال کتب معاویة إلى عامله بالمدینة أن یجری عینا إلى أحد فکتب إلیه عامله إنها لا تجری إلا على قبور الشهداء قال فکتب إلیه أن أنفذها قال فسمعت جابر بن عبد الله یقول فرأیتهم یخرجون على رقاب الرجال کأنهم رجال نوم حتى أصابت المسحاة قدم حمزة فانبعث دما.(ابن الجوزی الحنبلی، عبد الرحمن بن علی بن محمد أبو الفرج (متوفای 597 هـ)، صفة الصفوة، ج1، ص377، تحقیق: محمود فاخوری - د. محمد رواس قلعه جی، دار النشر : دار المعرفة - بیروت، الطبعة: الثانیة 1399 - 1979)

تردیدی نیست که هدف معاویه از این کار تنها و تنها به خاطر کینه او از حضرت حمزه سلام الله علیها بوده ؛ به حدی که شعله‌های این کینه بعد از سالها و حتی بعد از شهادت آن حضرت نیز خاموش نشده است.

ابن تیمه حرانی، پیشوای وهابیت نیز به این حقیقت تلخ اعتراف کرده و این دستور ننگین معاویه را با افتخار تمام نقل کرده است:

وهذه العیون التى تسمى عیون حمزة إنما أحدثها معاویة فى خلافته وأمر الناس بنقل الشهداء من موضعها فصاروا ینبشونهم وهم رطاب لم ینتنوا حتى أصابت المسحاة رجل أحدهم فانبعثت دما.(

ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفاى 728 هـ)، کتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، ج 21، ص61، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، ناشر: مکتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة.)

این نهر های را که «نهرهای حمزه» نامیده می شد، معاویه در زمان خلافتش احداث کرد و به مردم دستور داد تا اجساد شهدا را از مسیر نهر انتقال دهند. مردم به دستور او نبش قبر نمودند در حالی که تر و تازه بودند و مثل آنهایی نبودند که از میان رفته باشند، تا این که در هنگام نبش، کلنگ به پای یکی از شهدا برخورد کرد و خون از آن جوشید.