مخالفت معاویه با نصاب زکات

صاحبان صحاح، (غیر از أبو داود) ـ با کم و زیادی که در روایات است ـ نوشته‏اند که قدر زکات فطرة در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم یک من بوده است که از خرما یا جو یا کشمش، و در بعض روایات، کشک، داده می‏شد و چون معاویه به حکومت رسید نظر خود را چنین بیان کرد: «من چنین تشخیص می‏دهم که نیم من از گندم شام معادل یک من از خرما می‏باشد» و مردم نیز از او پیروی کردند. امّا أبو سعید گفت که من تا زنده‏ام همان را می‏پردازم که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‏پرداختم.

«أبو سعید: کنّا نعطیها فی زمان النبی صلی‏الله‏علیه‏و‏سلم صاعا من طعام أو صاعا من تمر أو صاعا من شعیر أو صاعا من زبیب، فلمّا جاء معاویة وجاءت السمراء قال: اری مدّا من هذا یعدل مدّین». وفی بعض: «... فاخذ الناس بذلک». وفی بعض: «قال أبو سعید: فامّا أنا فلا ازال اخرجه کما کنت اخرجه ابدا ما عشت».(صحیح بخاری، ج 2، ص 161، کتاب الزکاة، باب فرض صدقة الفطر، باب صاع من زبیب وباب قبل از آن.صحیح مسلم، ج 2، ص 79 ـ 677، کتاب الزکاة، باب 4، ح 14 و 15 و 18 و 19.سنن ابن ماجه، ج 1، ص 584 و 585، کتاب الزکاة، باب 21، ح 1825 و 1829سنن ترمذی، ج 3، ص 59 و 61، کتاب الزکاة، باب 35، ح 673 و 675.سنن نسائی، ج 5، ص 47 و 48 و 53 و 54، کتاب الزکاة، بابهی 30 و 31 و 38 و 42، ح 2496 و 2497 و 2509 و 2513.)

البته در بسیاری از روایات نامی‏از معاویه نیامده است بلکه فقط نقل شده که مردم از آن دستور عدول کرده و نیم من گندم به جی یک من از آنچه گذشت می‏پرداختند. اینان خواستند با حذف نام معاویه او را تطهیر کنند ولی ندانسته همه مسلمانان را خراب کردند. این دسته روایات از ابن عمر نقل شده است.

در میان فقهی اربعه اهل سنّت تنها أبو حنیفه است که در مورد گندم، نصف صاع را کافی می‏داند و بقیّه یک صاع را برای گندم هم می‏گویند. الفقه علی المذاهب الأربعة.

امّا استدلال معاویه که می‏گوید یک چارک گندم برابر نیم من از غیر گندم است، جز قیاس ـ آنهم در مقابل نص صریح ـ چیزی نیست. آنهم قیاسی که در هر زمان تغییر می‏پذیرد.

 

مثلاً امروزه که خرما گران‏تر است باید بگوئیم مثلاً یک کیلو خرما برابر دو کیلو گندم است و در هر عصری به عنوان قیمت گذاری زکات فطره را محاسبه کنیم و چنین نیست که در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قیمت اجناسی که به عنوان زکات پرداخت می‏شد کاملاً مساوی بوده است. البته ما از أبو حنیفه که مذهب او قیاس بود غیر از این انتظار نداریم! و معاویه نیز از این آراء شخصی در مقابل صریح دستورات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم داشت .