ایا شیر گوسفند سبب محرمیت است ؟

آیا محمد بن اسماعیل بخاری، فتوا داده است که از طریق خوردن شیر حیوانات نیز محرمیت ثابت می‌شود؟

پاسخ:

تمام علماى مسلمان بر این مسأله اتفاق دارند که اگر دو کودک از پستان یک حیوان شیر بخورند، رضاع محقق نمى‌شود و تأثیرى در محرمیت آن دو ندارد؛ اما محمد بن اسماعیل بخارى، نویسنده معروف کتاب صحیح بخارى اعتقاد داشته است که اگر دو کودک از یک گوسفند شیر بخورند رضاع محقق شده و آن دو باهم محرم خواهند شد و تمام احکام محرمیت بین آن‌ها جارى است.این مطلب را بسیارى از بزرگان اهل سنت نقل کرده‌اند؛ از جمله سرخسى در دو جا از کتاب مشهور المبسوط این مطلب را نقل کرده است:

  

ولو أرضع الصبیان من بهیمة لم یکن ذلک رضاعا وکان بمنزلة طعام أکلاه من إناء واحد ومحمد بن إسماعیل صاحب الإخبار رحمه الله تعالى یقول یثبت به حرمة الرضاع فإنه دخل بخارى فی زمن الشیخ الإمام أبی حفص رحمه الله تعالى وجعل یفتی فقال له الشیخ رحمه الله تعالى لا تفعل فلست هنالک فأبى أن یقبل نصحه حتى استفتى عن هذه المسألة إذا أرضع صبیان بلبن شاة فأفتى بثبوت الحرمة فاجتمعوا وأخرجوه من بخارى بسبب هذه الفتوى وهذا لأن ثبوت الحرمة بسبب الکرامة وذلک یختص بلبن الآدمیة دون لبن الأنعام وشبهة الجزئیة لا یثبت بین الآدمی والأنعام بشرب لبنها فکذلک لا تثبت بین الآدمیین بشرب لبن بهیمة...

اگر دو کودک از یک حیوان شیر بخورند، رضاع محقق نمى‌شود؛ بلکه به منزله خوردن از یک ظرف است. اما محمد بن اسماعیل بخارى، صاحب اخبار گفته: با این کار سبب حرمت رضاع مى‌شود. بخارى در زمان شیخ امام ابوحفص وارد بخارا شد و قصد فتوا دادن داشت. شیخ به او گفت: این کار را انجام نده؛ زیرا تو شایستگى فتوا را ندارى. بخارى از پذیرش نصیحت او خوددارى کرد؛ تا این که به این مسأله فتواد که اگر دو کودک از شیر یک گوسفند بخورند، حرمت محقق مى‌شود؛ پس مردم جمع شدند و او را از بخارا به خاطر این فتوا اخراج کردند.

السرخسی الحنفی، شمس الدین ابوبکر محمد بن أبی سهل (متوفاى483هـ )، المبسوط، ج 5   ص 139، کتاب النکاح، باب الرضاع، ناشر: دار المعرفة – بیروت.

و در جاى دیگر مى‌نویسد:

ولو أن صبیین شربا من لبن شاة أو بقرة لم تثبت به حرمة الرضاع لأن الرضاع معتبر بالنسب وکما لا یتحقق النسب بین آدمی وبین البهائم فکذلک لا تثبت حرمة الرضاع بشرب لبن البهائم وکان محمد بن إسماعیل البخاری صاحب التاریخ رضی الله عنه یقول تثبت الحرمة وهذه المسألة کانت سبب اخراجه من بخارا فإنه قدم بخارا فی زمن أبی حفص الکبیر رحمه الله وجعل یفتی فنهاه أبو حفص رحمه الله وقال لست بأهل له فلم ینته حتى سأل عن هذه المسألة فأفتى بالحرمة فاجتمع الناس وأخرجوه.

اگر دو تا کودک، از شیر گوسفند یا گاوى بخورند، محرمیت رضاعى بین آن‌ها محقق نمى‌شود؛ چرا که در رضا نسب معتبر است؛ همان طورى بین آدمى و بهائم نسبب محقق نمى‌شود، محرمیت رضاعى نیز با خوردن شیر حیوانات محقق نمى‌شود.

اما محمد بن اسماعیل بخارى صاحب تاریخ گفته است که محرمیت محقق مى‌شود و همین مسأله سبب اخراج او از بخارا شده است؛ چرا که او در زمان أبى حفص کبیر وارد بخارا شد تا فتوا دهد، ابوحفص او را منع کرد و گفت  که تو اهلیت فتوا دادن نداری؛ ولى بخارى گوش نکرد، تا این که از این مسأله سؤال شد و او فتوا به تحقق حرمت رضاعى از طریق خوردن شیر حیوانات داد، پس مردم جمع شدند و او را از بخارا اخراج کردند.

السرخسی الحنفی، شمس الدین ابوبکر محمد بن أبی سهل (متوفای483هـ )، المبسوط، ج30، ص 297، کتاب الرضاع, باب تفسیر لبن الفحل، ناشر: دار المعرفة – بیروت.

زیلعى حنفى در کتاب تبیین الحقائق مى‌نویسد:

وَحَکَى شَمْسُ الْأَئِمَّةِ أَنَّ الْبُخَارِیَّ صَاحِبَ الْأَخْبَارِ دخل بُخَارَى وَجَعَلَ یُفْتِی فقال له أبو حَفْصٍ الْکَبِیرُ لَا تَفْعَلْ فَأَبَى أَنْ یَقْبَلَ نُصْحَهُ حتى اُسْتُفْتِیَ فی هذه الْمَسْأَلَةِ فَأَفْتَى بِثُبُوتِ الْحُرْمَةِ بین صَبِیَّیْنِ ارْتَضَعَا من لَبَنِ شَاةٍ فَأَخْرَجُوهُ من بُخَارَى.

شمس الأئمه حکایت کرده است که بخارى، صاحب اخبار وارد بخارا شد و در مقام فتوا قرار گرفت. ابوحفص کبیر به او گفت: این کار را انجام نده؛ اما او نصحیتش را نپذیرفت تا این که در این باره فتوا داد که حرمت بین دو کودکى که از شیر یک گوسفند خورده‌اند محقق مى‌شود؛ پس مردم او را از بخارا اخراج کردند.

الزیلعی الحنفی، فخر الدین عثمان بن علی (متوفاى743 هـ)، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، ج 2   ص 186، ناشر: دار الکتب الإسلامی. - القاهرة. - 1313هـ.

ابن نجیم مصرى حنفى نیز در این باره مى‌نویسد:

قَوْلُهُ ( وَالشَّاةُ ) أَیْ لَبَنُ الشَّاةِ لَا یُوجِبُ الْحُرْمَةَ حتى لو ارْتَضَعَ صَبِیٌّ وَصَبِیَّةٌ على لَبَنِ شَاةٍ فَلَا أُخُوَّةَ بَیْنَهُمَا لِأَنَّ الْأُمُومَةَ لَا تَثْبُتُ بِهِ لِأَنَّهُ لَا حُرْمَةَ له وَلِأَنَّ لَبَنَ الْبَهَائِمِ له حُکْمُ الطَّعَامِ فَلَا فَرْقَ بین الشَّاةِ وَغَیْرِهَا من غَیْرِ الْآدَمِیِّ...

وقد حُکِیَ فی الْمَبْسُوطِ وَالْکَشْفِ الْکَبِیرِ أَنَّ الْبُخَارِیَّ صَاحِبَ الْأَخْبَارِ دخل بُخَارَى وَجَعَلَ یُفْتِی فقال له أبو حَفْصٍ الْکَبِیرُ لَا تَفْعَلْ فَأَبَى أَنْ یَقْبَلَ نَصِیحَتَهُ حتى اسْتَفْتَى فی هذه المسئلة فَأَفْتَى بِثُبُوتِ الْحُرْمَةِ بین صَبِیَّیْنِ ارْتَضَعَا من ثَدْیِ لَبَنِ شَاةٍ تَمَسُّکًا بِقَوْلِهِ علیه السَّلَامُ کُلُّ صَبِیَّیْنِ اجْتَمَعَا على ثَدْیٍ وَاحِدٍ حُرِّمَ أَحَدُهُمَا على الْآخَرِ وقد أَخْطَأَ لِفَوَاتِ الرَّأْیِ وهو (وهوائه) أنه لم یَتَأَمَّلْ أَنَّ الْحُکْمَ مُتَعَلِّقٌ بِالْجُزْئِیَّةِ وَالْبَعْضِیَّةِ فَأَخْرَجُوهُ من بُخَارَى.

شیر گوسفند، سبب حرمت نمى‌شود؛ حتى اگر پسر خردسال و دختر خردسال از یک گوسفند شیر بخورند، برادرى بین آن‌ها محقق نمى‌شود؛ چرا که مادرى محقق نشده است. چرا که حرمتى براى او نیست و به این دلیل که شیر بهائم حکم غذا را دارد؛ پس فرقى بین گوسفند و غیر او از غیر انسان‌ها نیست.

صاحب کتاب المبسوط و و کشف الکبیر حکایت کرده‌اند که بخارى، صاحب اخبار وارد بخارا شد و بر منصب فتوا نشست. ابوحفص کبیر به او گفت: این کار را انجام نده؛ اما نصیحتش را نپذیرفت تا این که در این مسأله فتوا داد؛ پس فتوا داد به ثبوت محرمیت بین دو کودکى که از سینه گوسفندى شیر بخورند و تمسک کرده‌اند به این سخن رسول خدا (ص) که : اگر دو کودک بر یک سینه جمع شوند (از یک سینه شیر بخورند) هر کدام از آن‌ها بر دیگرى حرام مى‌شوند. بخارى در این باره اشتباهر کرده است و توجه نکرده است که حکم متعلق به جزئیت و بعضیت است؛ پس او را از بخارا اخراج کردند.

ابن نجیم المصری الحنفی، زین الدین ابن نجیم بن ابراهیم بن محمد (متوفاى970هـ)، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، ج 3   ص 246، ناشر: دار المعرفة - بیروت، الطبعة: الثانیة.

کمال الدین سیواسى در شرح فتح القدیر مى‌نویسد:

ونقل أن الإمام محمد بن إسماعیل البخاری صاحب الصحیح أفتى فی بخارى بثبوت الحرمة بین صبیین ارتضعا شاة فاجتمع علماؤها علیه وکان سبب خروجه منها والله سبحانه أعلم ومن لم یدق نظره فی مناطات الأحکام وحکمها کثر خطؤه وکان ذلک فی زمن الشیخ أبی حفص الکبیر.

نقل شده است که امام محمد بن اسماعیل بخارى صاحب کتاب صحیح در شهر بخارا فتوا داد به ثبوت حرمت بین دو کودکى که از شیر یک گوسفند بخورند؛ پس علماى بخارا علیه او دست به دست هم دادند و همین فتوا سبب اخراج او از آن شهر شد.

کسى که در معیارهاى احکام و حکم آن دقت نظر نداشته باشد، اشتباهات او زیاد خواهد بود. این مسأل در زمان شیخ ابوحفص کبیر اتفاق افتاده است.

السیواسی الحنفی، کمال الدین محمد بن عبد الواحد (متوفاى 681هـ)، شرح فتح القدیر، ج 3   ص 457، ناشر:دار الفکر - بیروت، الطبعة: الثانیة.

عبد القادر قرشى در الجواهر المضیة در شرح حال ابوحفص کبیر مى‌نویسد:

105 أحمد بن حفص المعروف بأبی حفص الکبیر البخاری الإمام المشهور أخذ العلم عن محمد بن الحسن وله أصحاب لا یحصون ذکر السمعانی أن یخیزاخز قریب من بخارى منها جماعة من الفقهاء من أصحاب أبى حفص الکبیر قال شمس الأئمة قدم محمد بن إسماعیل البخاری ببخارى فى زمن أبی حفص الکبیر وجعل یفتی فنهاه أبو حفص وقال لست بأهل له فلم ینته حتى سئل عن صبیین شربا من لبن شاة أو بقرة فأفتى بثبوت الحرمة فاجتمع الناس علیه وأخرجوه من بخارى والمذهب أنه لا رضاع بینهما لأن الرضاع یعتبر بالنسب وکما لا یتحقق النسب بین بنی آدم والبهائم فکذلک لا یثبت حرمة الرضاع بشرب لبن البهایم.

احمد بن حفص، مشهور به ابوحفص کبیر بخارى، پیشواى مشهور بود و دانش را از محمد بن الحسن یاد گرفت. او یاران بى‌شمارى داشت...

شمس الأئمه گفته: محمد بن اسماعیل بخارى در زمان ابوحفص کبیر وارد بخارا شد و در منصب فتوا نشست، ابوحفص ممانعت کرد و گفت: تو شایستگى فتوا دادن ندارد؛ اما او نپذیرفت تا این که از او در باره دو کودکى که از یک گوسفند یا گاو، شیر خورده‌اند سؤال شد؛ پس فتوا به ثبوت محرمیت داد؛ پس مردم علیه او جمع شدند و او را از بخارا اخراج کردند.

القرشی الحنفی، أبو محمد عبد القادر بن أبی الوفاء محمد بن أبی الوفاء (متوفاى775هـ)، الجواهر المضیة فی طبقات الحنفیة، ج 1   ص 67، ناشر : میر محمد کتب خانه – کراتشی

تقى الدین تمیمى نیز همین مطلب را نقل کرده است:

قال شمس الأئمة: قدم محمد بن إسماعیل البخاری بخارى، فی زمن أبی حفص الکبیر، وجعل یُفتی فیها، فنهاه أبو حفص، وقال: لست بأهل لها. فلم ینته، حتى سئل عن صبیین شربا من لبن شاة أو بقرة، فأفتى بثبوت الحرمة. فاجتمع الناس، وأخرجوه.

والمذهب أنه لارضاع بینهما؛ لأن الرضاع یعتبر النسب، وکما لا یتحقق النسب بین بنی آدم والبهائم، فکذلک لا تثبت حرمة الرضاع بشرب لبن البهائم.

التمیمی الداری الغزی، تقی الدین بن عبد القادر (متوفاى:1010هـ) الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، ج 1   ص 67، طبق برنامه الجامع الکبیر.

و ملا على هروى مى‌گوید:

قال ابن الهمام : [ نقل ] أن الإمام محمد بن إسماعیل البخاری صاحب الصحیح أفتى فی بخار بثبوت الحرمة بین صبیین ارتضعا شاة فاجتمع علماؤها علیه وکان سبب خروجه منها والله سبحانه [ وتعالى ] أعلم. ومن لم یدق نظره فی مناط الأحکام وحکمها کثر خطؤه، وکان ذلک فی زمن [ الشیخ أبى جعفر ] والشیخ أبى حفص الکبیر.

ملا علی القاری، نور الدین أبو الحسن علی بن سلطان محمد الهروی (متوفاى1014هـ)، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، ج 6   ص 295، تحقیق: جمال عیتانی، ناشر: دار الکتب العلمیة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولى، 1422هـ - 2001م.

اما چگونه است که کتاب همین شخص، برترین کتاب اهل سنت بعد از قرآن مى‌شود؟